Browary Wrocławskie - przestrzeń mixed-use proj. SRDK Studio Projekt

Samowystarczalne miasta są ideą, która towarzyszy ludziom od setek lat. Po czasie zachłyśnięcia się dobrobytem i konsumpcją widać wyraźny powrót do tworzenia osiedli społecznych, które wspierają nawiązywanie relacji między mieszkańcami. Jakie rozwiązania są dziś stosowane, aby miasta stawały się niezależne w każdym aspekcie?

Coraz częściej architekci stawiają na miasta 15-minutowe, które w zasięgu krótkiego spaceru mają wszystko, co potrzebne do życia. Łączą w sobie funkcje mieszkaniowe i rekreacyjne, rozrywkowe, handlowe, usługowe i biurowe. Za takim podejściem do projektowania przemawia nie tylko potrzeba wzmacniania więzi społecznych (a zatem: poczucia bezpieczeństwa, przynależności), lecz także zmiany klimatyczne oraz niepewność w zakresie dostaw i źródeł energii. Konieczne jest myślenie o zrównoważonym rozwoju całego regionu i planowanie tkanki miejskiej tak, aby maksymalnie wykorzystać jej potencjał i jednocześnie wykorzystywać warunki naturalne do uzyskania większej samowystarczalności.

Tworzenie takich miast wymaga zaangażowania władz – aby zapewnić odpowiednie finansowanie projektów o tak dużej skali oraz zmiany prawne nakłaniające do zielonego budownictwa (na przykład obowiązkowej rekuperacji) i inwestorów, którzy mogliby rozwijać infrastrukturę. Zmiana nie będzie miała miejsca również bez edukacji. Jeśli konsumenci będą wiedzieć, czego oczekują i dlaczego zrównoważone podejście w architekturze jest tak ważne, będą stawiali deweloperom poprzeczkę coraz wyżej. Większa świadomość społeczna przełoży się zatem na wzrost standardów.

Samowystarczalne osiedla powstają już dziś

Przykładów dobrych praktyk nie trzeba szukać daleko. Samorząd Lądka-Zdroju założył jedną z pierwszych w kraju spółdzielni energetycznych i zbudował Gminną Elektrownię Fotowoltaiczną. Ukończono i podłączono już instalację o mocy 1 MW. Obecnie planowana jest rozbudowa jej do 10 MW. Wytworzony w ten sposób prąd zapewni tanią energię dla szkół, przedszkola, ratusza, opieki społecznej, centrum kultury, świetlic wiejskich czy nocnego oświetlenia ulic. Pozwoli to uzyskiwać znaczne oszczędności.

Wzory można wskazać też poza rodzimym podwórkiem. Na szczególną uwagę zasługuje projekt bloków z lat 60. we francuskim Bordeaux. W ramach inwestycji poddano renowacji 3 bloki liczące łącznie 530 mieszkań. Budynki wzbogacono o tarasy, które naturalnie powiększyły przestrzeń mieszkalną, a zarazem stały się sposobem na izolację termiczną. Wykorzystano do tego celu prefabrykaty, co wpłynęło na znaczne skrócenie czasu pracy. Dodatkowo została wymieniona instalacja elektryczna oraz windy. Zamontowano również większe okna, a elewację pomalowano na biało. Modernizacja ta została doceniona w świecie architektury i otrzymała prestiżową nagrodę im. Miesa van der Rohe 2019. Przykład ten pokazuje, że możliwe jest stworzenie nowej jakości życia przez adaptowanie starych obiektów na nowe funkcje.

Dobre rezultaty w dążeniu do miast autonomicznych daje również wykorzystywanie przerwanej tkanki miejskiej do tworzenia kompleksowych założeń urbanistycznych.

– Zagospodarowywanie nieużytkowanych dotąd terenów poprzemysłowych spowalnia rozlewanie się miast, a zarazem pozwala stworzyć miejsca spotkań dla lokalnej społeczności. Tego typu projektem są Browary Wrocławskie, które łączą w sobie funkcje mieszkaniowe, usługowe i biurowe. Architektura mixed-use wpisuje się w nurt zrównoważonego projektowania, ponieważ najbardziej efektywnie wykorzystuje przestrzeń i sprawia, że miejsce żyje przez większość doby. Z kolei adaptowanie postindustrialnych obiektów na nowe funkcje umożliwia wykorzystanie istniejącej już infrastruktury drogowej, pieszej czy rowerowej, aby otworzyć nową przestrzeń dla wszystkich mieszkańców miasta. Nietrudno zauważyć, że zagęszczanie miast niesie ze sobą korzyści ekonomiczne, ekologiczne i społeczne – tłumaczy Kazimierz Śródka z SRDK Studio Projekt.

Aby tworzyć zrównoważone środowisko, nie można zapominać także o stosunkowo prostych zabiegach, które wykorzystują ukształtowanie terenu i warunki atmosferyczne. Na komfort termiczny, a w konsekwencji także zużycie energii w budynkach, w dużej mierze wpływa orientacja względem stron świata. Najlepsze pod tym względem jest położenie budynku na osi północ-południe.

– Poza samą orientacją istotne jest także wykorzystywanie ukształtowania podłoża, terenów zielonych czy naturalnych zbiorników i rzek, co umożliwia obniżanie efektu miejskich wysp ciepła. Aby zmniejszyć wspomniany efekt, można również przywrócić naturalną retencję wody. Pozwoli to poprawiać mikroklimat, zmniejszyć skutki suszy czy zapobiegać powodziom, zwiększać bioróżnorodność czy oczyszczać powietrze. Z retencją ściśle wiąże się także planowanie odpowiedniej roślinności. Drzewa naturalnie obniżają temperaturę w miastach, a wykorzystywanie wód opadowych na ich potrzeby pozwala rozsądnie gospodarować zasobami. O osiedlach należy myśleć kompleksowo, bo tylko tak jesteśmy w stanie projektować dobrze funkcjonujące miasta – mówi Anita Dumicz, ekspertka z SRDK Studio Projekt.

Te sposoby stosują architekci

Oprócz wspomnianego już zagęszczania nieużytkowanej tkanki miejskiej i adaptowania istniejącej architektury do nowych funkcji, istnieje szereg rozwiązań wpływających na zrównoważony rozwój miast.

Już w momencie dobierania materiałów budowlanych powinno się wybierać te z najmniejszym śladem węglowym wbudowanym. To wartość, która jest uzależniona od sposobu wydobywania i wytwarzania surowców, a także transportu i produkcji wyrobu. Dobrze jest też uwzględnić ilość energii potrzebnej do wyprodukowania materiału. Energia wbudowana nie musi być proporcjonalna do śladu węglowego, biorąc pod uwagę emisyjność źródła.

Należy wiedzieć, że im mniej przetworzone są materiały, tym ślad węglowy i energia wbudowana są mniejsze. Dla przykładu – ślad węglowy betonu to 0,1 kgCO₂/kg, a jego energia wbudowana to 0,75 MJ/kg, z kolei dla aluminium to odpowiednio 8,24 kgCO₂/kg i 155,00 MJ/kg. Oczywiście zawsze należy patrzeć na te dane przez pryzmat ilości danego materiału zużywanego do budowy – np. pomimo niskiego śladu węglowego beton emituje duże ilości dwutlenku węgla ze względu na jego masę. Przy planowaniu należy uwzględniać pochodzenie materiałów budowlanych i wybierać te wytwarzane lokalnie, co ograniczy konieczność transportu.

Technologia musi nadążać za bieżącymi zmianami i potrzebami, czego świetnym przykładem jest termomodernizacja. Dziś, wskutek ocieplającego się klimatu, skupia się ona bardziej na izolacji termicznej niż docieplaniu obiektów. Architekci mają szeroki wachlarz możliwości – i nie zawsze muszą się one wiązać z wysokimi kosztami. W trosce o lepszy komfort termiczny warto projektować mieszkania rozkładowe, zorientowane na dwie strony świata, które łatwiej jest efektywnie przewietrzyć.

Po doborze materiałów budowlanych jednym z pierwszych kroków ku efektywnym energetycznie budynkom powinno być zapewnienie ich szczelności i zewnętrznych elementów zacieniających okna. Zamiast klimatyzacji montowane są żaluzje, co pozwala bez kosztowo obniżać temperaturę. Dopiero wówczas przychodzi czas na projektowanie instalacji wewnętrznych. Na szczególną uwagę zasługuje minimalizowanie zużycia energii poprzez rekuperację. Pozwala ona odzyskiwać ciepło ze zużytego powietrza i tym samym zmniejszać koszty eksploatacji budynku.

W Polsce stosunkowo mało mówi się o kosztach późniejszej eksploatacji budynku. Tymczasem, jeśli już na etapie planowania osiedla projektant będzie myślał o rozwiązaniach energooszczędnych czy pasywnych, mieszkańcy będą mogli cieszyć się zarówno wysokim komfortem życia, jak i niższymi kwotami wydawanymi na utrzymanie nieruchomości.

Przyszłość kształtuje się już dziś

W Polsce niebawem wejdzie w życie obowiązek liczenia śladu węglowego budynków, a przed nami opracowanie metodologii obliczeń i ewentualnego określenia wymaganych wartości. To dziś jedno z najważniejszych zadań kraju.